Bożnija u Ħerżegovina
Bożnija u Ħerżegovina Bosna i Hercegovina |
||||||
---|---|---|---|---|---|---|
Innu nazzjonali: Državna himna Bosne i Hercegovine L-Innu Nazzjonali tal-Bożnija u Ħerżegovina) |
||||||
Il-Bożnija u Ħerżegovina hija mmarkata bl-aħdar
|
||||||
Belt kapitali (u l-ikbar belt) | Sarajevo 43°52′N 18°25′E / 43.867°N 18.417°E
| |||||
Lingwi uffiċjali | Bosnijaku Kroat Serb |
|||||
Gruppi etniċi | Bosnijaċi, 37.1% Serbi, 14.3% Kroati, 0.6% oħrajn |
|||||
Gvern | Federali Repubblika demokratika | |||||
- | Rappreżentant Għoli | Valentin Inzko | ||||
- | Membri tal-Presidenza | Nebojša Radmanović | ||||
- | Prim Ministru | Vjekoslav Bevanda | ||||
Indipendenza | ||||||
- | Imsemmi l-ewwel | 950/753 | ||||
- | Banate tal-Bożnja | 1154 | ||||
- | Renju tal-Bożnja | 1377 | ||||
- | Indipendenza mitlufa | 1463 | ||||
- | rewwixta Bosnijaċa | 1831 | ||||
- | Ġurisdizzjoni trasferiti lill-Imperu Austro-Ungeriż | 1878 | ||||
- | Annessjoni tal-Bożnja mill-Imperu Austro-Ungeriż | 1908 | ||||
- | Jum Nazzjonali | 25 ta' Novembru, 1943 | ||||
- | Jum l-Indipendenza (mir-RSF Jugożlavja) | 1 ta' Marzu, 1992 | ||||
- | Osservata | 6 ta' April, 1992 | ||||
Erja | ||||||
- | Total | 51,197 km2 (127) 19,741 mil kwadru |
||||
- | Ilma (%) | 0.02 | ||||
Popolazzjoni | ||||||
- | stima tal-2011 | 3,839,737 (128) | ||||
- | ċensiment tal-1991 | 4,377,033 | ||||
- | Densità | 75/km2 (130) 194/mili kwadri |
||||
PGD (PSX) | stima tal-2011 | |||||
- | Total | $31.638 biljun | ||||
- | Per capita | $8,133 | ||||
PGD (nominali) | stima tal-2011 | |||||
- | Total | $17.965 biljun | ||||
- | Per capita | $4,618 | ||||
IŻU (2011) | ▲ 0.733 (għoli) (74) | |||||
Valuta | Marka Konvertibbli (BAM ) |
|||||
Żona tal-ħin | CET (UTC+1) | |||||
Kodiċi telefoniku | 387 | |||||
TLD tal-internet | .ba | |||||
Mhux membru tal-gvern; ir-Rappreżentant Għoli huwa sorveljant ċivili internazzjonali tal-Ftehim ta' paċi ta' Dayton bl-awtorità li jiċħad uffiċjali eletti u mhux eletti u jippromulgaw leġiżlazzjoni. |
Il-Bożnija u Ħerżegovina (Bożnijakk, Kroat u Serb: Bosna i Hercegovina, Serb Ċirilliku: Босна и Херцеговина), xi kultant imsejjaħa Bożnjia-Ħerzegovina jew sempliċiment Bożnija, huwa pajjiż fix-Xlokk tal-Ewropa, fuq il-Peniżola tal-Balkani. Il-belt kapital tagħha u l-akbar belt hija Sarajevo. Il-pajjiż imiss mal-Kroazja fit-Tramuntana, il-Punent u n-Nofsinhar, is-Serbja lejn il-Lvant, u Montenegro għall-Lbiċ. Il-Bożnija u Ħerzegovina hija kważi mdawwra bl-art, ħlief għall-20 kilometru (12-il mil) tal-kosta fuq il-Baħar Adrijatiku madwar il-belt ta' Neum. Fl-intern ċentrali u tan-Nofsinhar il-ġeografija tal-pajjiż hija muntanjuża, fil-Majjistral mhux muntanjuża ħafna waqt li fil-Grigal l-art kważi kollha ċatta. Il-ġewwieni li hu l-akbar reġjun ġeografikamentu għandu klima kontinentali moderata, bejn sjuf sħan u xtiewi kesħin u bis-silġ. Il-ponta tan-Nofsinhar tal-pajjiż għandha klima Mediterranja u t-topografija sempliċi.
It-tieni pajjiż kontinentali bl-iqsar kosta fid-dinja hija l-Bosnja u Ħerzegovina, li għandha 20 kilometru (12-il mil), fejn tinsab il-belt tal-port Bosnijaka ta' Neum, din il-ħruġ jinsab fuq il-fruntiera mal-Kroazja. U l-Bosnja hija t-tieni pajjiż kontinentali bl-iqsar kosta fl-Ewropa.
Fronetars tal-Bożnja u Ħerzegovina totali: 1,543 km, pajjiżi tal-fruntiera (3): Kroazja 956 km; Montenegro 242 km; Serbja 345 km.
2016 - applikazzjoni għal sħubija fl-UE
[immodifika | immodifika s-sors]L-applikazzjoni tal-Bożnija-Ħerzegovina għas-sħubija fl-UE ġiet ippreżentata fil-15 ta' Frar 2016.
Il-preżentazzjoni tal-applikazzjoni seħħet wara l-Kunsill Affarijiet Ġenerali f'Diċembru 2015, fejn il-ministri evalwaw il-proċess tat-tkabbir. Huma adottaw konklużjonijiet dwar il-proċess ta' stabbilizzazzjoni u ta' assoċjazzjoni bejn l-UE u l-Balkani tal-Punent, li jkopru l-Eks Repubblika Jugoslava tal-Maċedonja, l-Albanija, il-Bożnija-Ħerzegovina u l-Kosovo.
Il-Kunsill adotta konklużjonijiet dwar l-applikazzjoni tal-Bożnija-Ħerzegovina għal sħubija fl-UE fl-20 ta' Settembru 2016.
Fit-18 ta' Ġunju 2019 il-Kunsill Affarijiet Ġenerali adotta konklużjonijiet dwar it-tkabbir u l-proċess ta' stabbilizzazzjoni u ta' assoċjazzjoni, li jkopru l-Bożnija-Ħerzegovina.
Fl-20 ta' Ġunju 2019 il-Kunsill Ewropew approva l-konklużjonijiet.
F'konformità mal-proċedura ta' adeżjoni stabbilita fit-trattat tal-UE, il-ministri talbu lill-Kummissjoni Ewropea biex tagħti l-opinjoni tagħha dwar l-applikazzjoni. Jekk l-opinjoni tkun pożittiva, il-Kunsill Ewropew jista' jiddeċiedi li jagħti lill-Bożnija-Ħerzegovina status ta' kandidat.
Ġeografija
[immodifika | immodifika s-sors]Żewġ reġjuni ewlenin huma distinti: il-Bosnja hija r-reġjun tat-tramuntana ċentrali u tat-tramuntana (muntanjuż u umdu) u Ħerzegovina tokkupa r-reġjun kollu tan-Nofsinhar (qrib l-Adrijatiku). Hemm bosta widien u firxiet ta' muntanji li f’ħafna każijiet jilħqu għoli ta' aktar minn 2,000 metru.
-
Sarajevo/Сарајево
-
Sarajevo/Сарајево (kwartier Tork Ottoman)
-
Sarajevo/Сарајево (Katidral tal-Fuklar ta' Ġesù)
-
Sarajevo/Сарајево (Knisja Katidrali tat-Twelid ta' Marija)
-
Sarajevo/Сарајево (Pont latin)
-
Sarajevo/Сарајево (Librerija u City/Belt Hall)
-
Sarajevo/Сарајево
-
Novo Sarajevo/Ново Сарајево
-
Novo Sarajevo/Ново Сарајево (Knisja tat-Trasfigurazzjoni Mqaddsa)
-
Novo Sarajevo/Ново Сарајево (City/Belt Hall)
-
Novo Sarajevo/Ново Сарајево (Stadium Grbavica)
-
Novo Sarajevo/Ново Сарајево (Rikba ta' Wilson)
-
Novo Sarajevo/Ново Сарајево, Stari Grad/Стари Град (Belt il-Qadima)
-
Sarajevo/Сарајево (Pont latin)
-
Alte Moschee/Hiht Mosque/Alta Mezquita/Moskea Għolja (Sarajevo/Сарајево)
-
ARIA Centar/Center/Centro/Ċentru ARIA
-
Brčko/Брчко
-
Istočno Sarajevo/Источно Сарајево
-
Istočno Sarajevo/Источно Сарајево
-
Istočno Sarajevo/Источно Сарајево
-
Sava jidher minn Slavonski Brod, il-pont fl-isfond jgħaqqad il-belt ma' Bosanski Brod permezz ta' gżira tax-xmara.
-
Bosanski Brod/
-
Banja Luka/Бања Лука
-
Bania Luka/Бања Лука
-
Bania Luka/Бања Лука (Il-Mezquita/Mosque/Moskea Ferhat Pasha tal-1579 ġiet minfuħa fl-1993. Wara rikostruzzjoni metikoluża, reġgħet infetħet fl-2016.)
-
Bania Luka/Бања Лука
-
Bania Luka/Бања Лука
-
Bania Luka/Бања Лука (Katidral ta' Kristu Salvatur, Banja Luka.)
-
Bania Luka/Бања Лука (Katidral ta' Kristu Salvatur, Banja Luka.)
-
It-tributarju tax-xellug tax-xmara Vrbas, il-Krupa, f'żona protetta 30 kilometru 'l fuq mill-belt.
-
Vranica Mountain/Враница
-
Gornji Vakuf-Uskoplje/Горњи Вакуф-Ускопље
-
Fojnica/Фојница
-
Lago/Lag Prokoško Lake
-
Врбас/Vrbas Xmara
-
Врбас/Vrbas Xmara Mappa
-
Угар/Ugar Xmara/river/río
-
Угар/Ugar Xmara/river/río
-
Travnik/Травник
-
Jajce/Јајце
-
Kneževo/Кнежево
-
Иломска/Ilomska Xmara
-
Vrbanjci/Врбањци, Moske, mosque, mezquita
-
Kotor Varoš/Котор Варош
-
Teslic/Теслић (Knisja Ortodossa Serba ħdejn iċ-ċentru tal-belt)
-
Doboj/Добој
-
Zenica/Зеница
-
Nueva Bila (Knisja tal-Ispirtu s-Santu)
-
Босна/Bosna Xmara
-
Босна/Bosna Xmara
-
Плива/Pliva Xmara
-
Šipovo/Sipovo/Шипово
-
Jezero/Језеро
-
Трескавица/Treskavica Mountain Pik
-
Бјелашница/Bjelašnica Mountain Pik
-
Јахорина/Jahorina Mountain Pik
-
Trebević/Trebevic/Требевић Mountain
-
Игман/Igman Mountain Pik
-
Hadžići/Хаџићи
-
Ilidža/Илиџа
-
Ilidža/Илиџа
-
Ilidža/Илиџа
-
Ilidža/Илиџа
-
Vrelo Bosne Spring
-
Жељезница/Željeznica Xmara/river/río
-
Трново/Trnovo
-
Istočna Ilidža/Источна Илиџа (Ilidža tal-Lvant)
-
Kalesija/Калесија
-
Tuzla/Тузла
-
Tuzla/Тузла (Impjant tal-Enerġija Termali ta' Tuzla)
-
Tuzla/Тузла (Lago/Lag Panonnian Lake, matul ix-xitwa f’Diċembru/invierno diciembre/winter december).
-
Tuzla/Тузла (Bini fuq skala akbar fiż-żona residenzjali ta’ Stupine f’Tuzla ħdejn Si Selo.)
-
Tuzla/Тузла (Fountain/Fuente/Fonte/Funtana)
-
Tuzla/Тузла (Bini Salines Soli li jinsab fi Trg Slobode)
-
Osmaci/Осмаци
-
Mostar/Мостар
-
Mostar/Мостар
-
Mostar/Мостар (Pont il-Qadim/Old Bridge/Puente/Ponte Viejo)
-
Mostar/Мостар (Belt il-Qadim)
-
Mostar/Мостар (Katidral tat-Trinità Qaddisa)
-
Mostar/Мостар
-
Bihać/Bihac/Бихаћ
-
Уна/Una Xmara
-
Doboj/Добој
-
Velika Kladuša/Велика Кладуша (Gran/Greater/Kladusa kbira) Castillo/Castelo7Castle/Kastell
-
Konjic/Коњиц
-
Pont ta' Konjic/Коњиц (Puente/Ponte/Bridge)
-
Bugojno/Бугојно
-
Široki Brijeg/Широки Бријег
-
Široki Brijeg/Широки Бријег
-
Široki Brijeg/Широки Бријег
-
Široki Brijeg/Широки Бријег (Knisja tal-Qawmien ta' Marija Bambina (Široki Brijeg))
-
Široki Brijeg/Широки Бријег (Istitut tas-Sagra Familja)
-
Široki Brijeg/Широки Бријег (Triq Didak Buntić)
-
Široki Brijeg/Широки Бријег Pecara Široki stadion, (Pecara Široki Stadium)
-
Donji Crnač/Доњи Црнач
-
Ploče/Porto Tolero/Port/Puerto/Porto
-
Neum/Неум
-
Srebrenica/Сребреница
-
Monastery/Monasterio de/Monasteru ta' Sase (Manastir Sase/Манастир Сасе)
-
Lapida Rumana, skavata ħdejn il-Monasteru ta' Sase
-
Žepa/Жепа
-
Дрина/Drina Xmara
-
Lago/Lag Perućac Lake
-
Podgorika
-
Orjen/Orjén/Орјен Mount
-
Veliki Kabao/Велики Кабао/Zubački Kabao/Зубачки Кабао Peak
-
Orjen/Orjén/Орјен
-
Veduta tas-summit
-
Ċirk tal-Majjistral ta' Veliki kabao
-
Veduta mill-qrib tas-summit
-
Peak u l-foresta Evergreen tal-madwar
-
Vučji zub (sinna tal-lupu), 24.05.2002
-
Punt ta' qsim tal-fruntiera bejn il-Montenegro u l-Bosnja-Ħerzegovina
-
Punt ta' qsim tal-fruntiera bejn il-Montenegro u l-Bosnja-Ħerzegovina
-
Punt ta' qsim tal-fruntiera bejn il-Montenegro u l-Bosnja-Ħerzegovina
-
Veduta tal-konfluwenza tax-xmajjar Tara u Piva u l-formazzjoni tax-xmara Drina.
-
Foča/Фоча
-
Foča/Фоча
-
Foča/Фоча (Catedral/Cathedral/Katidral Sct Sava)
-
Foča/Фоча
-
Rogatica/Рогатица
-
Дрина/Drina Xmara
-
Park Nazzjonali ta' Sutjeska
-
Veduta tal-quċċata Maglić mill-Park Nazzjonali ta' Sutjeska.
-
Lago/Lag Trnovačko Lake imdawwar ma' Maglić
-
Lago/Lag Trnovačko Lake imdawwar ma' Maglić
-
Сутјеска/Sutjeska Xmara
-
Tjentište/Тјентиште
-
Волујак/Volujak Mounts
-
Биоч/Bioč/Bióc/Bioc
-
Пива/Piva Xmara
-
Скакавац/Skakavac Pic/Pico/Peak
-
Скакавац/Skakavac Pic/Pico/Peak
-
Perućica/Perucica/Перућица Foresti/Forest/Bosque
-
Perućica/Perucica/Перућица Foresti/Forest/Bosque
Organizzazzjoni territorjali tal-Bosnja u Ħerzegovina
[immodifika | immodifika s-sors]L-Istat tal-Bosnja u Ħerzegovina huwa kkostitwit bħala repubblika federali, u huwa maqsum amministrattivament f'50 distrett, bil-kapitali tiegħu tkun il-belt ta' Sarajevo. Il-pajjiż huwa magħmul minn żewġ entitajiet awtonomi, li kull waħda minnhom għandha l-gvern u l-Assemblea Nazzjonali tagħha: il-Federazzjoni tal-Bosnja u Ħerzegovina (FBH), magħmula minn żoni ta' popolazzjonijiet Bosnijaċi-Musulmani u Bosnijaċi-Kroati, tokkupa 51% tal- territorju totali tal-pajjiż; u r-Republika Srpska (RS), b'popolazzjoni Serba Bosnijaka, tokkupa d-49% li jifdal, u li l-korp leġiżlattiv tagħha huwa l-Assemblea Nazzjonali tar-Republika Srpska.
Il-Ftehim ta' Dayton tal-1995 stabbilixxew żewġ stati “etnikament puri” (minħabba l-eliminazzjoni fiżika—qtil—jew tkeċċija ta' minoranzi etniċi fost l-abitanti tal-pajjiż). Hekk ħarġu r-Repubblika Serba tal-Bosnija (Republika Srpska) u l-Federazzjoni Kroata tal-Bosnija (Federazzjoni tal-Bosnja u Ħerzegovina). Il-belt awtonoma ta' Brčko (DB) ġiet miżjuda aktar tard ma' din id-diviżjoni fl-2000, li tinsab fin-NE tal-pajjiż, li tokkupa żoni taż-żewġ entitajiet ewlenin tal-Istat Bosnjan.
It-tielet livell tas-suddiviżjoni politiku-amministrattiva tal-Bosnja u Ħerzegovina huwa manifestat permezz tal-cantons, iżda dawn jinstabu biss fl-FBH. Hemm għaxar cantons fl-FBH, li kull wieħed minnhom għandu l-gvern cantonali tiegħu, li huma taħt il-Kostituzzjoni tal-Federazzjoni. Xi wħud mill-cantons għandhom komponenti etniċi differenti u għalhekk għandhom liġijiet speċjali sabiex jibbilanċjaw il-forzi bejn il-gruppi etniċi.
Ir-raba' livell fid-diviżjoni politika tal-Bosnja u Ħerzegovina huma l-muniċipalitajiet. L-FBH huwa maqsum f'74 muniċipalità u l-RS f'63. Il-Muniċipalitajiet għandhom gvernijiet lokali u komunement jespandu madwar l-aktar belt importanti fit-territorji tagħhom, għalhekk ħafna muniċipalitajiet għandhom storja twila u tradizzjoni li hija espressa f'dawn id-diviżjonijiet, iżda hemm ukoll oħrajn li huma l-prodott esklussiv tas-suddiviżjoni wara l-gwerra tad-disgħinijiet. Kull canton tal-FBH jinkludi diversi muniċipalitajiet.
Minbarra l-entità-stati, il-cantons u l-muniċipalitajiet, il-Bożnja u Ħerzegovina għandha wkoll erba' "bliet uffiċjali"; Dawn huma: Banja Luka, Mostar, Sarajevo u Sarajevo tal-Lvant (Istočno Sarajevo). It-territorju tal-bliet ta' Banja Luka u Mostar jikkorrispondi għall-muniċipalitajiet tal-istess isem, filwaqt li Sarajevo u Sarajevo tal-Lvant fihom diversi muniċipalitajiet. L-ibliet għandhom il-gvern tagħhom stess li fih il-poter tagħhom huwa f'livell bejn il-muniċipalitajiet u l-cantons (jew l-entità fil-każ tar-Repubblika Srpska).
Politika
[immodifika | immodifika s-sors]Il-politika tal-Bosnja u Ħerzegovina hija bbażata fuq repubblika demokratika parlamentari, li fiha l-Kunsill tal-Ministri huwa l-kap tal-gvern, u fuq sistema b'ħafna partiti. Il-pajjiż huwa maqsum f'żewġ entitajiet: il-Federazzjoni tal-Bosnja u Ħerzegovina u r-Repubblika Srpska, it-tnejn b'awtonomija politika wiesgħa, kif ukoll id-distrett ta' Brčko, b'amministrazzjoni kondiviża — kull waħda minn dawn l-entitajiet għandha l-kostituzzjoni tagħha. Is-setgħa eżekuttiva hija eżerċitata mill-gvern, filwaqt li s-setgħa leġiżlattiva hija kondiviża mill-gvern u l-parlament. Il-membri parlamentari jiġu eletti skont sistema ta’ rappreżentazzjoni proporzjonali.1 Il-ġudikatura hija indipendenti mill-eżekuttiv u l-leġiżlatura. Din is-sistema ta’ gvern, stabbilita mill-Ftehim ta’ Dayton tal-1995, hija eżempju ta’ konsocjatiżmu, li fih l-elite jirrappreżentaw l-akbar tliet gruppi fil-pajjiż, kull wieħed b’sehem ta’ poter assigurat.
Fil-forma ta' gvern tagħha, il-Bosnja Ħerzegovina għandha Parlament bikamerali. Il-President tar-Repubblika jiġi elett f'reġim ta' rotazzjoni fost ir-rappreżentanti ta' kull wieħed mill-gruppi etniċi, Bosnijaċi, Serbi u Kroati. L-entitajiet huma bbażati territorjalment fuq il-pożizzjonijiet li l-forzi li kienu qed jappoġġjaw il-kunflitt armat kellhom fuq il-post fiż-żmien meta ġew iffirmati formalment il-Ftehim ta' Dayton, b'reazzjoni għall-bidliet fl-istruttura etnika tal-Bosnja-Ħerzegovina bħala riżultat tal-gwerra.
Cantons (Organizzazzjoni territorjali tal-Federazzjoni tal-Bosnja u Ħerzegovina)
[immodifika | immodifika s-sors]Il-Federazzjoni tal-Bosnja u Ħerzegovina hija suddiviża f'għaxar cantons. Min-naħa tagħhom, dawn il-cantons huma internament maqsuma f'bosta muniċipalitajiet.
Mill-10 cantons, ħamsa huma maġġoranza Bożnijaċi, tlieta huma maġġoranza Kroati, u tnejn huma mħallta, li jfisser li hemm proċeduri legali għall-protezzjoni tal-gruppi etniċi kostitwenti.
Muniċipalitajiet (Organizzazzjoni territorjali tar-Repubblika Srpska)
[immodifika | immodifika s-sors]Ir-Repubblika Srpska hija suddiviża fi tlieta u sittin muniċipalità. Dawn, min-naħa tagħhom, huma miġbura f'seba' reġjuni li huma parti mill-Bożnja u Ħerzegovina.
Fil-Bożnja u Ħerzegovina l-iżgħar unità territorjali hija l-muniċipalità (opština/општина jew općina/опћина fil-lingwa uffiċjali tal-pajjiż). Qabel il-gwerra tal-Balkani kien hemm 109 muniċipalità fil-Bosnja. Għaxra minnhom iffurmaw iż-żona ta' Sarajevo. Wara l-gwerra n-numru ta' muniċipalitajiet żdied għal 143: 79 fil-Federazzjoni tal-Bosnja u Ħerzegovina u 64 fir-Repubblika Srpska; Distrett ta' Brčko ma jappartjeni għal ebda entità. Fil-Federazzjoni, il-muniċipalitajiet huma parti mill-cantons, filwaqt li fir-Repubblika huma parti mir-reġjuni.
Referenzi
[immodifika | immodifika s-sors]- Bożnija-Ħerzegovina, Kunsill tal-Unjoni Ewropea